Maar zo is het niet! Christus is opgestaan uit de doden, als eersteling van hen die ontslapen zijn. Want omdat door een mens de dood is gekomen, komt door een mens ook de opstanding der doden. Zoals allen sterven in Adam, zo zullen ook allen in Christus herleven. Maar ieder in zijn eigen rangorde: als eerste en voornaamste Christus, vervolgens bij zijn komst, zij die Christus toebehoren; daarna komt het einde, wanneer Hij het koningschap aan God de Vader zal overdragen, na alle heerschappijen en alle machten en krachten te hebben onttroond. Want het is vastgesteld dat Hij het koningschap zal uitoefenen, tot Hij al zijn vijanden onder zijn voeten heeft gelegd. En de laatste vijand die vernietigd wordt, is de dood. Immers, alles heeft Hij aan zijn macht onderworpen. Maar wanneer Hij zegt:’Alles is onderworpen’, dan natuurlijk met uitzondering van Hem die alles aan Hem onderworpen heeft. En wanneer alles aan Hem onderworpen is, dan zal ook de Zoon zelf zich onderwerpen aan Degene die het al aan Hem onderwierp, opdat God zij alles in allen.

Verder, wat hebben zij die zich voor de doden laten dopen, hieraan, als er in het geheel geen doden worden opgewekt? Waarom laten zij zich nog voor hen dopen? En wijzelf, waarom zouden wij ons elk ogenblik aan gevaren blootstellen? Dagelijks sterf ik, zowaar als ik roem draag op u in Christus Jezus onze Heer. Wat baat het mij dat ik in Eféze om zo te zeggen met de wilde beesten gevochten heb, als de doden niet verrijzen? Laat ons dan maar eten en drinken, want morgen gaan we dood. Maakt uzelf niets wijs: ‘slechte omgang bederft goede zeden’. Wordt weer nuchter en bezonnen, en zondigt niet meer. Sommigen hebben blijkbaar geen besef van God. Het spijt me dat ik het moet zeggen.

Zoals er een natuurlijk lichaam bestaat, bestaat er ook een geestelijk lichaam. In deze zin staat er geschreven: ‘De eerste mens, Adam, werd een levend wezen.’ De laatste Adam werd een levendmakende Geest. Maar het geestelijke komt niet het eerst; het natuurlijke gaat vooraf, daarna komt het geestelijke. De eerste mens, uit de aarde genomen, is aards; de tweede is uit de hemel. Zoals die eerste mens van aarde, zijn alle aardse mensen; zoals de hemelse mens, zullen alle hemelsen zijn. En gelijk wij het beeld van de aardse hebben gedragen, zo zullen wij ook het beeld dragen van de hemelse mens. Ik bedoel dit, broeders en zusters: vlees en bloed kunnen niet delen in het koninkrijk van God en het vergankelijke heeft geen aandeel in de onvergankelijkheid.

En nu deel ik u een mysterie mee: wij zullen niet allen sterven, maar wel allen van gedaante veranderen, opeens, in een oogwenk, bij de laatste bazuin; want de bazuin zal weerklinken en de doden zullen verrijzen in onvergankelijkheid, en wij, wij zullen van gedaante veranderen. Want dit vergankelijke moet met onvergankelijkheid worden bekleed en dit sterfelijke met onsterfelijkheid, dan zal het woord van de Schrift in vervulling gaan:

Wij weten het immers: als de tent die onze aardse woning is, wordt neergehaald, heeft God voor ons een gebouw gereed in de hemel, een onvergankelijk, niet door mensenhand vervaardigd huis. Zolang wij in dit lichaam zijn, zuchten wij dan ook, vol verlangen naar de beschutting van onze hemelse woning, daar wij, eenmaal hiermee bekleed, niet naakt zullen staan. Wij die nog in deze tent wonen, zuchten en voelen ons bezwaard, omdat wij het nieuwe kleed zouden willen aantrekken zonder het oude af te leggen; dan zou dit sterfélijke meteen worden opgeslokt door onsterfelijk leven. God zelf heeft ons hiervoor gereedgemaakt, toen Hij ons de Geest gaf als onderpand. Daarom houden wij altijd goede moed.

Wij zijn ons bewust dat wij, zolang wij thuis zijn in het lichaam, ver zijn van de Heer. Wij leven in geloof, wij zien Hem niet. Maar wij houden moed en zouden liever uit dit lichaam verhuizen om onze intrek te nemen bij de Heer. Daarom is onze enige eerzucht, hetzij thuis hetzij in den vreemde, Hem te behagen. Want allen moeten wij voor Christus’ rechterstoel verschijnen, opdat ieder het loon ontvangt voor wat hij in dit leven heeft gedaan, goed of kwaad.

Aldus verrezen en van het bederf bevrijd, zullen zij de dood niet meer zien. Zij zullen delen in de verrijzenis van Christus, zoals Hij deelde in hun dood. Want om geen andere reden is Hij afgedaald in de aarde, naar de plaats die voor eeuwig vergrendeld was, dan ‘om de bronzen poorten open te breken, en de ijzeren grendels stuk te slaan’ (Ps. 107 (106), 15). Hij is daarin neergedaald om ons leven uit het bederf naar zich toe te voeren en ons de vrijheid te geven in plaats van de slavernij.

Al schijnt deze uitvoering van Gods heilsplan nog niet voltooid - mensen sterven nog altijd en hun lichaam vergaat -, dit mag nog geen reden tot ongeloof zijn. Want van alle bovengenoemde goederen bezitten wij nu reeds een onderpand in Hem die het eerst van ons verrezen is. In Hem hebben wij de hoogten van de hemel bereikt om er te zetelen met Hem die ons met zich in den hoge heeft meegevoerd, zoals Paulus ergens zegt: ‘Hij heeft ons samen met Hem doen opstaan en zetelen in de hemelen, in Christus’ (Ef. 2, 6).

Maar de voltooiing zullen wij pas bereiken wanneer de tijd is gekomen die door de Vader is vastgesteld, als we het kinderlijke zullen afleggen en volmaakt mens zullen zijn. Want de eeuwige Vader heeft dit zo bepaald: de eenmaal geschonken gave blijft onaangetast en kan niet meer ongedaan worden gemaakt door een terugval in het kinderlijke.

Is het nodig te zeggen dat het lichaam van de Heer als een geestelijk lichaam verrezen is? Paulus getuigt immers van het lichaam: ‘een natuurlijk lichaam wordt gezaaid en een geestelijk lichaam verrijst’ (1 Kor. 15, 44). Dat wil zeggen: het wordt van gedaante veranderd om te delen in de glorievolle gedaanteverandering van Christus onze leidsman, die ons is voorgegaan. Ook hiervan was de Apostel zich bewust, toen hij zei dat dit aan alle mensen te beurt zal vallen dank zij Christus ‘die ons armzalig lichaam van gedaante zal veranderen om het gelijkvormig te maken aan zijn verheerlijkt lichaam’ (vgl. Fit. 3, 21).

Als dus die gedaanteverandering een verandering is in een geestelijk lichaam en als dit gelijkvormig is aan het verheerlijkt lichaam van Christus, waarmee Hij is verrezen, dan is het hetzelfde lichaam, dat ‘gezaaid werd in geringheid’ (1 Kor. 15, 43), maar veranderd is in heerlijkheid.

Maar omdat Hij dit lichaam naar de Vader heeft gevoerd als de eerste gave van onze natuur, zal Hij ook de hele mensheid naar de Vader voeren. Want dit heeft Hij beloofd toen Hij zei: ‘Wanneer Ik van de aarde zal zijn omhooggeheven, zal Ik allen tot Mij trekken (Joh. 12, 32).

Ook de apostel Paulus wil niet dat we treuren over de ontslapenen. En als het geloof ons zegt dat allen die in Christus geloven, volgens zijn woord in het evangelie, niet voor eeuwig zullen sterven, dan weten wij ook op grond van het geloof dat wij niet zullen sterven, evenmin als Christus gestorven is. ‘Want wanneer het bevel gegeven wordt, als de stem van de aartsengel weerklinkt en de bazuin van God, zal de Heer zelf van de hemel neerdalen en zullen de doden die in Hem zijn, verrijzen’ (1 Tess. 4, 16).

Laat de hoop dat wij eens zullen verrijzen ons dus bemoedigen, want degenen die wij hier verliezen zullen wij bij de verrijzenis terugzien. Alleen moeten wij vast in God geloven en met name zijn geboden onderhouden, want Hij is zo machtig dat Hij gemakkelijker doden kan opwekken dan wij slapenden kunnen wakker maken. Inderdaad, dit zeggen wij en toch worden wij door bepaalde gevoelens in dit geloof belemmerd; het gevoel dat wij iemand moeten missen breekt ons gelovige hart. Ach, hoe beklagenswaardig is onze menselijke toestand. Zonder Christus is alles wat wij beleven zinloos.

O dood, die scheidt wie met elkaar zijn verbonden, die ruw en wreed uiteenrukt wie in vriendschap verenigd zijn, nu al is uw kracht gebroken. Uw heilloos juk is al verbrijzeld door Hem die u bulderend bij monde van Hosea bedreigde: ‘Dood, ik zal uw dood zijn’ (Hos. 13, 14). En met de Apostel zeggen wij tartend: ‘Dood, waar is uw overwinning? Dood, waar is uw angel?’ (1 Kor. 15, 55).

Hij die u overwon, heeft ons verlost; Hij, die zijn dierbaar leven prijsgaf aan de goddelozen, om de goddelozen tot zijn dierbaren te maken. Het zou een lange opsomming worden als wij uit de heilige Schrift alles zouden aanhalen wat tot ons aller vertroosting strekt. Laat het ons voldoende zijn te hopen op de verrijzenis en onze ogen te richten op de heerlijkheid van de Verlosser. Door ons geloof weten wij dat wij al in Hem verrezen zijn, zoals de Apostel zegt: ‘Indien wij met Christus gestorven zijn, geloven wij dat wij ook met Hem zullen leven’ (Rom. 6, 8).

Wij behoren immers niet onszelf toe, maar Hem die ons heeft verlost. Aan zijn wil moet onze wil altijd ondergeschikt zijn. Daarom bidden wij ook: ‘Uw wil geschiede’ (Mt. 6, 10). Om dezelfde reden moeten wij bij een sterfgeval de woorden van Job herhalen: ‘De Heer geeft, de Heer neemt, gezegend de naam van de Heer’ (Job 1, 21). Laten wij hier op aarde dit woord van Job nazeggen, opdat daar, in de hemel, blijkt hoezeer wij in de huidige omstandigheden op hem gelijken.

De apostel Paulus vermaant ons dat wij over hen die ontslapen zijn, dat zijn onze dierbare afgestorvenen, niet bedroefd mogen zijn zoals de anderen die geen hoop hebben, geen hoop namelijk op de opstanding en op een onvergankelijk leven. Daarom noemt de Schrift de doden gewoonlijk en zeer juist: de slapenden. Wanneer wij immers het woord ‘slapenden’ horen, dan weten wij al dat zij zullen ontwaken en dan wanhopen wij niet. Vandaar dat ook in de psalm gezongen wordt: ‘Hij die daar slaapt, wat ontbreekt hem nog om op te staan?’ (vgl. Ps. 41 (40), 9).

Toch is het heel natuurlijk dat wij bedroefd zijn wanneer onze geliefden ons door de dood verlaten. Want hoewel wij weten dat zij ons die achterblijven, niet voor altijd verlaten, maar ons die eens zullen volgen, slechts zijn voorgegaan, toch legt de dood, waarvoor de natuur terugdeinst, een waas van droefheid over onze ervaring van de liefde, wanneer een geliefde van ons wordt weggenomen. Daarom betreft de vermaning van de Apostel ook niet het feit dat wij niet bedroefd mogen zijn, maar wel dat wij niet zo bedroefd mogen zijn ‘als de anderen die geen hoop hebben’ (1 Tess. 4, 13).

Bij de dood van onze naastbestaanden zijn we bedroefd omdat wij afscheid moeten nemen, doch tegelijkertijd leeft in ons de hoop dat wij hen wederom zullen terugzien. Is dat eerste een bron van verdriet, het laatste is voor ons een bron van troost. Als het ene onze zwakheid aangrijpt, in het andere vinden wij nieuwe kracht door het geloof. Het menselijk lot verdriet ons, maar de goddelijke belofte beurt ons op.

Wanneer dus vrome mensen treuren over de dood van hun geliefden - een smart die geneest - en wanneer zij kalmerende tranen schreien volgens de wet van de menselijke natuur, zullen niettemin deze tranen spoedig gedroogd worden door de blijde geloofsovertuiging, dat de gelovigen ons in de dood slechts voor korte tijd verlaten en naar een beter leven overgaan. Mogen zij ook troost vinden in de deelneming van de broeders en zusters, die ofwel bij de begrafenis aanwezig zijn ofwel aandacht schenken aan hen die bedroefd zijn, zodat niemand met recht zou kunnen zeggen: ‘Ik wachtte vergeefs op iemand die deernis met mij had, op iemand die mij troostte, maar ik vond ze niet’ (Ps. 69 (68), 21).

Moge ook naar vermogen zorg besteed worden aan de begrafenis en het graf, omdat dit alles in de heilige Schrift wordt genoemd onder de goede werken. Ook zij die de begrafenis van de Heer zelf hebben verzorgd, worden met lof vermeld en geprezen. De mensen vervullen zo jegens hun verwanten de plicht van de laatste eer en schenken troost bij de menselijke droefheid. Maar wat de geest van de gestorvenen daadwerkelijk tot hulp strekt, zijn de offergaven, gebeden en aalmoezen. Dat alles mogen de overlevenden met nog meer zorg en ijver en overvloediger op zich nemen, indien zij hun geliefden - die enkel naar het lichaam en niet naar de geest zijn gestorven - niet enkel naar het lichaam, maar ook naar de geest liefhebben.

Maar toch herleeft voor de gehele wereld datzelfde licht, met zijn pracht en zijn tooi, met de zon ongerept en ongedeerd. Het doodt zijn dood, de nacht; het breekt zijn graf open, de duisternis. Het is zijn eigen erfgenaam, totdat de nacht wederkeert, ook zij met haar tooi.

Want dan wordt het stralend sterrenlicht ontstoken, dat door het morgenrood was uitgedoofd. De sterren verschijnen opnieuw aan de hemel, vanwaar zij tijdelijk verdwenen waren. En ook de schijngestalten van de maan, die door hun maandelijks ritme ten onder zijn gegaan, krijgen wederom hun plaats.

Winters en zomers, lente- en herfsttijden volgen elkaar op, ieder met zijn eigen krachten, zijn eigen karakter, zijn eigen vruchten. Immers ook de ordening van de aarde komt van de hemel. De kale bomen krijgen weer hun blad. De bloemen hernemen hun kleur. De gewassen botten uit en brengen dezelfde zaden voort die zijn vernietigd. Ja, zij kunnen niet eerder nieuwe zaden voortbrengen dan nadat zij zijn vernietigd.

Wonderlijke ordening! Verloren laten gaan om te winnen, ontnemen om terug te geven, verliezen om te behouden, ja zelfs, verschralen om te vermeerderen. Want het ontbindingsproces geeft rijkere en schonere vruchten terug dan die het ontbonden had. Waarlijk een ondergang met gewin, voordeel na onrecht, winst door verlies.

Ik zou het in één woord willen zeggen: al het geschapene komt weer tot leven. Wat gij aantreft, was al eerder. Wat gij verliest, zal eenmaal terugkeren. Niets is niet herhaalbaar. Alles keert terug naar de oorspronkelijke toestand, die het een ogenblik verlaten had. Alles begint na te hebben opgehouden. ja, de dingen houden op om opnieuw te kunnen beginnen. Niets gaat verloren dan tot welzijn.

En zo is deze hele steeds terugkerende gang van zaken een getuigenis van de verrijzenis der doden. God heeft haar reeds door zijn werken aangekondigd, nog vóór het door de schriften te doen. Hij heeft haar gepredikt met de krachten der natuur, nog vóór Hij het met woorden deed.

Als eerste leermeester zond Hij u de natuur opdat gij met meer geloof de profetie zoudt aanvaarden, die Hij daarna wilde zenden. Zo zoudt gij, leerling van de natuur, op het eerste woord en zonder aarzelen aanvaarden wat gij overal reeds had gezien. Gij zoudt er niet aan twijfelen dat het vlees ten leven zal worden opgewekt door die God, die Gij reeds kende als de hernieuwer van alle dingen.

En waarlijk, als alles herleeft voor de mens aan wie dat alles is toevertrouwd, zou dan alleen de mens die ook sterfelijk is, verloren gaan om wie en voor wie niets verloren gaat?

Daarom is het gebruik van lichamelijke sacramenten van groot nut in dit leven. Inderdaad, zoals wij nauwelijks iets anders kunnen begrijpen dan ons lichaam en al het lichamelijke, zolang het leven op aarde als een schaduwbeeld voorbij schuift (Ps. 39 (38), 7), zo zijn wij met God verbonden door lichamelijke tekenen, zodat wij ons niet van Hem scheiden.

Welnu, wanneer de ziel van de gelovige, die over de betekenis van deze symbolen is onderricht, aan het moment komt, dat zij deze tekenen niet meer nodig heeft en overgaat van de lichamelijke werkelijkheid naar de geestelijke werkelijkheid, en van de geestelijke werkelijkheid naar de Schepper gaat van geest en lichaam, dan is dit werkelijk een bevrijding van een last. En als zij het lichaam verlaten heeft met al zijn lichamelijke zorgen en lasten, vergeet de ziel alles wat er buiten God bestaat. Zij richt haar aandacht nog slechts op God in de overtuiging dat zij met God alleen is. En zij zegt: ‘Mijn beminde is van mij en ik ben van Hem’ (Hoogl. 2, 16). ‘Wie anders dan U heb ik in de hemel, niets wil ik op aarde dan U. Al schieten mijn krachten en moed tekort, mijn steun en mijn erfdeel is God’ (Ps. 73 (72), 25-26).

Dan komt de dood. Want deze overgang naar het leven wordt de dood genoemd door de ongelovigen, die ongelukkig zijn. Maar wat is het anders voor de gelovigen dan een pascha, een doorgang? In de lichamelijke dood sterft men geheel en al aan de wereld om volkomen te leven voor God. Men betreedt de plaats van het wonderbare tentheiligdom en men gaat binnen in het huis van God.

Alles wordt naar zijn plaats gebracht: het lichaam wordt in de aarde gelegd waaruit het genomen is, tot op de dag waarop het zal verrijzen en verheerlijkt zal worden, en de geest wordt bij God gebracht, die hem heeft geschapen. Waarin bestaat deze overgang naar God? Wanneer alle banden gebroken zijn en alle hindernissen overwonnen, de volmaakte gelukzaligheid en de eeuwige liefde is bereikt, dan is de heilige ziel volmaakt gehecht aan haar God, of beter: zij verenigt zich met Hem voor zover zij een van hen wordt van wie gezegd is: ‘Ik heb u tot godheden aangesteld, tot zonen gemaakt van de Allerhoogste’ (Ps. 82 (81), 6). Dit is het doel van hen die in Jeruzalem de oorsprong zien van al hun vreugde (vgl. Ps. 137 (136), 6). Dit is het doel van hen die door de inwijding van de heilige Geest in alles onderricht zijn (vgl. 1 Joh. 2, 27) en die zich in hun hart met hernieuwde kracht voorbereiden op hun hemelse bedevaart tot zij in Sion vinden de God der goden (vgl. Ps. 84 (83), 6.8), de hoogste God, het hoogste geluk, die de vreugde is van de vrienden van de ware vreugde, in één woord: het enige en uiteindelijk hoogste goed boven alles.

Vanaf het begin van de goede weg, aan het begin van de hemelse bedevaart, tot aan het bereiken van alle voleinding is de Wijsheid met haar kracht aanwezig. Zij ondersteunt de moed van degene die op weg gaat naar haar om bij deze opgang niet te bezwijken; zij leidt alles op aangename wijze (vgl. Wijsh. 8, 1), zowel bij tegenslag als in voorspoed, alles keert zij ten goede totdat zij de ziel heeft teruggebracht bij haar oorsprong en haar heeft geborgen in het verborgene van het aanschijn van God.

Gering en kortstondig is alles wat met de tijd voorbijgaat. Wat gij doet, doe dat goed; arbeid trouw in mijn wijngaard. Ik zal uw loon zijn. Schrijf, lees, zing, zucht, zwijg, bid en verdraag manmoedig wat u tegenloopt; met al deze en nog zwaardere strijd is het eeuwig leven niet te duur betaald. De vrede zal komen op een dag, die aan de Heer bekend is; en dan zullen er geen dag en geen nacht meer zijn, zoals in deze tijd, maar eeuwigdurend licht, grenzeloze klaarheid, onverstoorbare vrede en onbekommerde rust. Dan zult ge niet meer zeggen: ‘Wie zal mij bevrijden uit dit lichaam van de dood?’ (Rom. 7, 24). Evenmin zult ge nog roepen: ‘Wee mij, dat mijn ballingschap verlengd is!’ (vgl. Ps. 120 (119), 6). Want dan wordt de dood tenietgedaan en begint het onverminderde heil, het leven zonder benauwenis, het zalige verheugen, het zoete, schone samenzijn.

O, als gij eens de eeuwige kronen van de heiligen in de hemel gezien zoudt hebben en ook de heerlijkheid waarin zich thans diegenen verheugen, die vroeger aan de wereld verachtelijk leken en zelfs hun leven nauwelijks waardig, dan zoudt ge wis en zeker u onmiddellijk tot op de grond vernederen en liever onder allen dan boven één gesteld willen zijn; dan zoudt ge niet verlangen naar prettige dagen in dit leven, maar meer vreugde vinden in de beproevingen voor God en het als de rijkste winst beschouwen, wanneer gij onder de mensen voor niets geteld werd.

O, als gij smaak voor zulke gedachten zoudt hebben en ze diep in uw hart het doordringen, hoe zoudt gij het dan wagen, u ook maar met één woord te beklagen? Voor het eeuwig leven moeten toch immers alle moeiten doorstaan worden! Het is geen onbelangrijke aangelegenheid: het koninkrijk Gods verliezen of het verdienen! Hef daarom uw gelaat ten hemel: zie, daar ben Ik en al mijn heiligen met Mij: in deze wereld hebben zij een zware strijd gehad. Maar nu verheugen zij zich, nu worden zij getroost, nu zijn zij zonder zorgen, nu rusten zij en zullen zij met Mij verblijven, zonder einde, in het koninkrijk van mijn Vader.